कृष्ण अष्टमि पर्वमा कुन भावना लिदा जीवन सुखद हुनेछ? नवराज नेपाली

कृष्ण जन्माष्टमी हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको एक प्रमुख पर्व हो, जसमा भगवान श्रीकृष्णको जन्मदिनको उत्सव मनाइन्छ। यो पर्व विशेष गरी भाद्र कृष्ण अष्टमीका दिन मनाइन्छ। नेपालमा पनि यो पर्व धूमधामका साथ मनाइन्छ, जसमा विभिन्न धार्मिक अनुष्ठानहरू, पूजापाठ र भजनकीर्तन गरिन्छ। यस्तै घैटो फुटाउने चलन नेपालका विभिन्न ठाउँमा चलाएको पाइन्छ । यो चलन भगवान श्रीकृष्णको बाल्यकालसँग सम्बन्धित छ। पुराणहरूमा उल्लेख गरिए अनुसार, बालकृष्णले आफ्नो बाल्यकालमा साथीहरूका साथ घिउ, दही, मख्खन आदि चोर्ने र खाने गर्थे। यसैलाई आधार मानेर भगवान श्रीकृष्णलाई समर्पित गर्दै यो परम्परा सुरु भएको हो। नेपालमा घैटो फुटाउने परम्परा विशेष गरी काठमाडौं उपत्यकाका केही क्षेत्रमा प्रचलित छ। यस परम्पराको सुरुवातको ठ्याक्कै समय र ऐतिहासिक प्रमाणहरु उपलब्ध छैनन्, तर सम्भवतः यो चलन भारतको मथुरा र वृन्दावन क्षेत्रबाट प्रेरित भएर नेपालमा सुरु भएको हो। सामाजिक रुपले हेर्‍यो भने, घैटो फुटाउने कार्यक्रमले समुदायमा एकताको भावना बढाउने कार्य गर्दछ। यसमा युवा टोलीहरू प्रतियोगितामा भाग लिन्छन्, जसले गर्दा सहकार्य र सहनशीलताको भावना प्रकट हुन्छ। नेपालमा यो परम्परा अहिले विशेष रुपमा मनाइन्छ, खासगरी सहरिया क्षेत्रहरूमा यो प्रतियोगिताका रूपमा विकसित भइसकेको छ यस्तै मकवानपुरको थाहा नगर शिखरकोटमा स्थानीय समाजसेवी तथा अध्यात्मिक भाव राख्नेहरुको मिलेमतोमा बि. स .२०५३ मा श्री कृष्ण भगवानको मुर्तरुपको स्थापना गरि यसै भाद्र १९ बाट कृष्ण जन्माअष्टमिको दिनबाट पुजा गरि यश क्षेत्रमा ठुलो मेला लाग्ने गरेको छ ।सोही स्थानमा कृष्ण अष्टमिको दोस्रो दिन स्थानीय सिखर कल्ब ,बजार व्यवस्थापन समिति सिखरकोटको ब्यवस्थापन तथा ,संगै रहेको गोपाली समुदायको भेषभुषा सहितको बाजागाजा टोलिको नेतृत्वमा मेला सुरु हुनेछ र घैटो फुटाउने प्रतियोगिता पनि गरिन्छ घैटो फुटाउने कार्यक्रम सकिए पछि भगवान कृष्णको मुर्ति रथमा राखि स्थानीय समुदायको बाजागाजा सहितको जातीय भेषभुषा र झाकि सहित वजार परक्रमा गरि मनाउने गरिन्छ र साझमा दिप प्रजवलन तथा आरति गरि पर्व समापन गरिन्छ । यश पर्वमा नेवारी समुदायको बिशेश महत्त्व रहदै आएको छ । कृष्ण जन्माअष्टमि पर्व बुझ्न नेवारी समुदायको ऐतिहासिक महत्त्वको बारे बुझ्न जरुरत छ ।

सनातन हिन्दु समुदायमा भगवान कृष्ण र कृष्ण अष्टमि विशेष महत्व राख्ने चाड हो। सुरुवातमा नेपालमा यो पर्व विशेष गरी भक्तपुर, काठमाडौं र ललितपुरका नेवारी समुदायमा अत्यधिक उत्साहका साथ सुरु गरिएको पाइन्छ। ऐतिहासिक रूपमा, कृष्ण अष्टमी, तथा "कृष्ण जन्माष्टमी" , हजारौं वर्षदेखिको परम्परा हो, जसले भगवान विष्णुको आठौं अवतार कृष्णको जन्मोत्सवको रूपमा हिन्दु शास्त्रमा मान्यता पाएको छ। ऐतिहासिकरुपमा नेवारी समुदायमा कृष्ण अष्टमीलाई बाजागाजा सहित सहर परिक्रमा गर्ने प्रचलनको आरम्भ भने मल्ल काल (१२औं देखि १८औं शताब्दी) देखि भएको मानिन्छ। मल्ल राजाहरू भगवान कृष्णका परम भक्त थिए र उनीहरूले कृष्ण जन्माष्टमीलाई धार्मिक र सांस्कृतिक उत्सवको रूपमा मनाउने परम्परालाई संरक्षण र प्रवर्द्धन गरेका थिए। यस समयमा, मन्दिरहरूमा विशेष पूजा, भजन, कीर्तन, र कृष्णको जीवनका विभिन्न घटनाहरूलाई नाटक वा गीतमार्फत प्रस्तुत गर्ने परम्परा शुरू भएको थियो। समयसँगै, यस पर्वको महत्त्व नेवारी समुदायमा बढ्दै गयो र यसले सांस्कृतिक पहिचानको रूपमा स्थान प्राप्त गर्यो। अध्यात्मिक रुपमा भगवान कृष्णलाई नेवारी समुदायले प्रेम, करुणा, धर्म, र ज्ञानका प्रतीकको रूपमा मान्दछन्। कृष्ण अष्टमीको पर्व भगवानको जन्मको उत्सव हो, जसले मानवजातिको कल्याण र अधर्मको नाशको सन्देशको रुपमा लिइन्छ। कृष्ण अष्टमीमा हिन्दु सनातन समुदायले भगवान कृष्णलाई समर्पित विशेष पूजाआजा गर्दछन्, जसमा बत्ती बाल्ने, फूल र प्रसाद चढाउने, र आध्यात्मिक गीतहरू गाउने चलन छ। यसरी, यो पर्व धार्मिक आस्था मात्र नभएर सामाजिक र सांस्कृतिक एकताको प्रतीक पनि हो। यसरी नेवारी समुदायमा कृष्ण अष्टमीको पर्वले भगवान कृष्णको महिमा, भक्तिको महत्त्व, र सांस्कृतिक पहिचानको संरक्षणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।यो प्रचलन सनातन हिन्दु समुदायको एक अभिन्न संस्कारको रुपमा मानिन्छ जस्को कारण सनातन हिन्दु समुदायलाई मजबुत बनाएको छ । यी आदि धार्मिक सद्भाव रहदा रहदै सनातन समुदायमा शास्त्रमा भएको अध्यात्मिक भाव र शास्त्रले मानव जीवनमा दिन खोजिएको मुल भाव सनातन हिन्दु समाजले खोजी नगर्ने र मानव जीवन ,परिवारमा ,तथा समुदायमा लागू नगर्ने गर्दा सनातन हिन्दु धर्मावलम्बीहरु अन्य धर्ममा प्रभावित भएको पाइन्छ । नयाँ पुस्तालाई धर्ममा भएको राम्रो पक्षलाई ज्ञानको मार्गमा डोर्‍याउने अभियानमा हिन्दु सनातन लाग्न जरुरत छ । तसर्थ व्रत पुजा मात्रै नभइ हिन्दु सनातनी समुदायले भगवान कृष्णको लिला तथा जीवनबाट हामीले बुझ्न र मनन गर्ने यथार्थलाई बुझ्ने प्रयास गरौ

भगवान कृष्णले भागवत गीता मार्फत मानव जीवनमा केही महत्वपूर्ण सन्देश दिएका छन्, जुन निम्न बुँदामा समेट्न सकिन्छ: .

१ धर्म र कर्तव्य: कृष्णले आफ्नो कर्तव्य निष्ठापूर्वक पालन गर्नको महत्त्वको कुरा गरेका छन्। उनले कर्मको आधारमा धर्मको पालन गर्न, कुनै पनि कार्यलाई ईश्वरको सेवा मान्न र फलको चिन्ता नगरी कार्य गर्ने प्रेरणा दिएका छन्।

२ योग र ध्यान गीता मा विभिन्न योग विधिहरूको वर्णन गरिएको छ, जस्तै कर्मयोग (कर्तव्यको योग), भक्तियोग (भक्तिको योग) र ज्ञानयोग (ज्ञानको योग)। यी विधिहरूले जीवनलाई व्यवस्थित र सन्तुलित बनाउन मद्दत पुर्याउँछन्।

३. स्वयंको पहिचान: कृष्णले आत्मा (आत्मिक स्वरूप) को अमरता र शरीरको अस्थिरता बुझ्नका लागि सन्देश दिएका छन्। यसले जीवनको अस्थिरता र मृत्युको भयलाई पार गर्न सहयोग पुर्याउँछ।

४. आसक्ति र समर्पण: कृष्णले आसक्ति (लगाव) बाट मुक्त भएर कार्य गर्नको महत्त्व बताउँछन्। कार्य गर्दा कुनै पनि परिणामको चिन्ता नगरी, निष्कपट भावले कार्य गर्नुपर्ने कुरा उनले स्पष्ट गरेका छन्।

५ . प्रेम र भक्तिको महत्व: भक्तियोगमार्फत कृष्णले ईश्वरप्रतिको प्रेम र भक्ति महत्वलाई उजागर गरेका छन्। प्रेम र भक्तिका माध्यमबाट साधकले आत्मा र परमात्मा बीचको सम्बन्धलाई बुझ्न सक्छ। कृष्णको आचरणबाट सिक्नुपर्ने मूलभूत तत्वहरु - सामर्थ्य र संयम: संकट वा चुनौतीको परिस्थितिमा पनि धैर्य र संयम राख्नु महत्वपूर्ण छ। - सच्चाइ र न्याय: सत्य र न्यायको पालन गर्नु जीवनको मुख्य आधार हो। - सकारात्मक दृष्टिकोण: सकारात्मक सोच राख्नु र कठिन परिस्थितिमा पनि आशा र विश्वासको साथ रहनु महत्त्वपूर्ण छ। यी शिक्षाले जीवनलाई सरल र अर्थपूर्ण बनाउनका लागि मार्गदर्शन गर्छन्। तसर्थ भगवान कृष्णको जन्मोत्सव कार्यक्रम मनाउँदै गर्दा स्थानीय कल्वहरुको आयोजनामा अन्य बिबिध कार्यक्रमहरु हर वर्ष थपिदै गएको छ।जसमा सहभागिता जनाउँदै अध्यात्मिक भावनाको बिकास र सान्त र सुखी समाजको निर्माणमा बिकास हुदै जान सफल रहुन। कृष्ण जन्मोत्सवको सबैलाई शुभकामना । ( प्रसतुत लेख धार्मिक ग्रन्थ तथा नेपाली इतिहासमा उल्लेख भएको कथनहरुमा भएको भावहरु अध्ययन गरि समावेश गरिएको छ यश लेखमा सनातन धर्मको भाव दर्साउन खोजेको हु यसमा कुनै कमिकमजोरि भए तपाईंहरू सकारात्मक कमेन्ट मार्फत सच्याउने अवसर दिनु हुनेछ भन्ने आसा राखेको छु ।नवराज नेपाली