गाईजात्राको सुरुवात र यसको प्रचलन :- नवराज नेपाली

गाईजात्राको सुरुवात मल्लकालीन समय बाट सुरु भएको मानिन्छ। विशेष गरी, राजा प्रताप मल्लको शासनकालमा गाईजात्राको प्रचलन बढेको मानिन्छ। कथन अनुसार, राजा प्रताप मल्लकी रानीले आफ्नो छोराको मृत्यु पछि निकै शोकमा डुबेर दैनिकी जीवनबाट टाढा भएकी थिइन्। रानीलाई शोकबाट मुक्त गर्न, राजा प्रताप मल्लले काठमाडौं उपत्यकाका सबै परिवारलाई, जसका प्रियजनको मृत्यु भएको थियो, गाईसँगै जात्रा निकाल्न आह्वान गरे। यसले रानीलाई थाहा भयो कि उनी एक्ली थिइनन्, र उनका दुःखमा अरू पनि सहभागी थिए। यसरी गाईजात्रा सुरु भयो।

गाईजात्रामा जनै पूर्णिमाको भोलिपल्ट मृतकका आत्मालाई स्वर्गमा पुग्न मद्दत गर्ने भनेर गाईलाई सहरको विभिन्न भागमा परिक्रमा गराइन्छ। यसरी, यो पर्वले मृतकको आत्मालाई शान्ति कामनाको लागि महत्त्वपूर्ण मानिन्छ।

हिले जात्राको सुरुवात

हिले जात्राको सुरुवात र परम्परा पनि मल्लकालमा भएको मानिन्छ। यो जात्रा विशेष गरी भक्तपुर क्षेत्रमा मनाइन्छ, जहाँ जनै पूर्णिमाको भोलिपल्ट विभिन्न समुदायले ठूला काठका रथहरू निर्माण गरी त्यसलाई हिलोको पोखरीमा चलाउँछन्। हिले जात्रालाई भुइँको पानी, हिलो, र मानिसबीचको सम्पर्कको रुपमा लिइन्छ। यो जात्रा कृषि जीवनशैलीसँग जोडिएको छ, जसमा किसानहरूले भुइँलाई, विशेष गरी हिलो र पानीलाई, प्रजननको प्रतीकको रुपमा मान्छन्। 
 अध्यात्मिक महत्त्व

गाईजात्रा:
 पुनर्जन्म र मुक्तिको प्रतीक: 

गाईजात्रामा गाईलाई स्वर्गको द्वार खोल्ने जीव मानिन्छ। यस पर्वमा मृतक आत्माको मुक्तिको लागि गाईलाई अगाडि लगाई दिदा मृतक आत्मा स्वर्ग पुग्न सहज हुने र दख कष्ट पार गरि नयाँ जीवन पाउने कथन अनुसार  गाईलाई पुजा गर्ने हिन्दु प्रचलनमा  मानिन्छ।

शोकबाट मुक्ति: 

गाईजात्राले समाजलाई मृत्युलाई स्वाभाविक मान्न सिकाउँछ र परिवारलाई शोकबाट मुक्ति दिलाउँछ।

हिले जात्रा:
  प्रकृति र मानव बीचको सम्बन्धफ प्रतीक र प्रकृतिसँगको सम्बन्धमा आधारित छ।
 हाल गाईजात्रा लाई समाजमा भएको बिकृति र बिसंगतिहरु सर्वसाधारण समक्ष देखाउन तथा सरकारको उच्च तहमा रहेर नराम्रो काम गरेकालाई ब्यङगात्मक टिकाटिप्पनी गर्नको लागि पनि विभिन्न कार्यक्रमहरु आयोजना गरिने चलन स्थापित भएको छ ।